Diagnoza pomorskiej edukacji kulturowej
Najważniejsze ustalenia badawcze:
• Edukacja kulturowa rozumiana jest jako proces uczenia, promowania postaw, działanie o charakterze praktycznym, zakorzenione w lokalności, odnoszące się do specyfiki kultury artystycznej.
• Działania edukacyjne podejmowane są niemal w równej mierze przez publiczne instytucje kultury (43%), jak i organizacje pozarządowe (39%), ale niestety jeszcze wciąż mniej przez osoby związane z sektorem oświaty (12%).
• Częściej na pracę w obszarze edukacji kulturowej decydują się kobiety (około 90% osób biorących udział w badaniu).
• Wyróżnić można trzy główne formy działań edukacyjnych: (1) organizację wydarzeń kulturalno-artystycznych, (2) organizację warsztatów i kółek zainteresowań oraz (3) organizację wydarzeń animujących lokalne społeczności, o charakterze rekreacyjnym bądź kulturowym.
• Szczególnym rysem badanego regionu jest duży nacisk na działania rozwijające lokalną tożsamość, podtrzymywanie tradycji regionu.
• Głównymi odbiorcami, na których skupiona jest największa uwaga edukatorów kulturowych, są dzieci i młodzież oraz rodzice jako partnerzy edukacji.
• Istnieje duży potencjał współpracy i zawierania partnerstw. Badani deklarują wielokrotnie podejmowaną współpracę z innymi podmiotami – szkołami, instytucjami, artystami. Jednocześnie aktualny stan w tym zakresie jest niesatysfakcjonujący, a procesy sieciowania rozwinięte w stopniu niezadowalającym.
• Szczególnym podmiotem, postulatywnie niezbędnym w edukacji kulturowej, jest szkoła: 53% ankietowanych organizacji deklaruje współpracę z placówkami oświatowymi.
• Nie można mówić o województwie pomorskim jako o jednym spójnym regionie, a raczej o subregionach.
• Nie można też mówić o jednym środowisku edukacji kulturowej. Środowiska różnią się specyfiką przestrzeni społecznej, postrzeganiem swoich misji, celów i problemów społecznych, pozycją w województwie (przede wszystkim w relacji z władzą), postrzeganiem „innych” w województwie, a także potrzebą w zakresie sieciowania.
• Wśród badanych przeważa optymizm, jeśli chodzi o potencjał działań sieciujących. W tym kontekście zwraca się uwagę na możliwość wymiany doświadczeń między partnerami, wzajemnych inspiracji oraz rozprzestrzeniania i promowania przykładów dobrych praktyk.
Omówienie wyników badań:
1. Edukacja kulturowa rozumiana jest jako proces uczenia, promowania postaw, działanie o charakterze praktycznym, zakorzenione w lokalności, odnoszące się do specyfiki kultury artystycznej. Poprzez edukację kulturową możemy kształtować wielorakie kompetencje: od artystycznych, estetycznych, po społeczne, obywatelskie.
a. Postrzeganie istoty i roli edukacji kulturowej ukazuje napięcie między obroną status quo a otwartością na zmianę, widoczne przede wszystkim w sferze wartości.
b. Edukacja kulturowa powinna być ujmowana jako całościowy, długofalowy projekt, obejmujący różne dziedziny kultury, a także różne współpracujące podmioty. Jest łączona z animacją kulturową, szczególnie poprzez kładzenie nacisku na oddolność, elastyczność, partnerskie relacje, „ożywianie” zamiast „podawania” i wspólnotowość. Do podążania w kierunku animacyjnym potrzebne są jednak gruntowne, systemowe zmiany.
c. Edukatorzy są zdania, że uczenie wrażliwości na kulturę czy sztukę jest potrzebne I stanowi element wychowania obywatelskiego. Jednocześnie uważa się, że tego rodzaju aktywność nie jest doceniana.
2. Edukator kulturowy to zajęcie, związane z zainteresowaniami, pasją, czy nawet więcej – z postawą życiową i stylem życia. Praca edukatorów zrasta się wyraźnie z ich życiem prywatnym, a kultura jest naturalnym elementem życia codziennego. Badani zinternalizowali wzór „człowieka kulturalnego” i starają się do niego stosować.
a. Praca edukatora jest trudna i niewdzięczna, co wiąże się z częstym wypaleniem zawodowym, kryzysami. Obarczona jest dużą odpowiedzialnością.
b. Do przyczyn zajmowania się pracą edukacyjną w kulturze zaliczyć należy: (1) doświadczenia i zainteresowania, (2) pragnienie kontaktów z innymi, (3) poczucie misji i powołania, (4) wola działania i tworzenia oraz (5) czynniki zewnętrzne.
c. Badani mają szeroki zakres obowiązków pracując w sektorze edukacyjno-kulturalnym. Często prowadzą „podwójne życia”, związane z pełnieniem różnych ról i obowiązków zawodowych w ramach sektora.
3. Edukatorzy deklarują, że dysponują kompetencjami w trzech obszarach: (1) organizacyjnym, (2) merytoryczno-warsztatowym oraz (3) komunikacyjnym. Największe znaczenie mają zdolności logistycznego panowania nad pracą i umiejętności praktyczne.
a. Wśród kompetencji, które chciano by rozwijać wymienia się m. in. pracę projektową, lepsze funkcjonowanie w społecznościach lokalnych oraz kompetencje miękkie.
b. Wyróżnić można cztery typy kompetencji istotne z punktu widzenia rozwoju edukacji kulturowej: (1) artystyczne, (2) kreatywne, (3) mentalnościowe oraz (4) społeczne
4. Działania edukatorów mają dwojaki charakter – są zakorzenione „pedagogicznie”, w rytmie i specyfice szkolnej lub podejmowane są w ramach działań pozarządowych i w sektorze publicznym (biblioteki, domy kultury, urzędy gmin), przyjmując formę animacji społecznej.
5. Wyróżnić można trzy główne formy działań edukacyjnych: (1) organizację wydarzeń kulturalno-artystycznych, (2) organizację warsztatów i kółek zainteresowań oraz (3) organizację wydarzeń animujących lokalne społeczności o charakterze rekreacyjnym bądź kulturowym.
1. Główne otoczenie edukatorów kulturowych tworzą odbiorcy ich inicjatyw. Choć w wypowiedziach często przewija się postulat traktowania odbiorcę jako partnera, czy też nawet współtwórcę, to w opisach ciągle jednak jawi się jako odbiorca. Jest on zazwyczaj niechętny, niedostatecznie kompetentny, brakuje mu „podstaw”, których nie nabył w okresie edukacji (zazwyczaj szkolnej). Głównymi odbiorcami, najważniejszymi, i na których skupiona jest największa uwaga, są dzieci i młodzież oraz rodzice jako partnerzy edukacji.
2. Istnieje duży potencjał działań wspólnotowych i zawierania partnerstw. Jednocześnie aktualny stan w tym zakresie jest niesatysfakcjonujący, a procesy sieciowania rozwinięte w stopniu niezadawalającym
a. Badani różnorodnie definiują partnerstwo: od cząstkowego wsparcia (m.in. lokalowego) po wspólne projektowanie i realizację działań edukacyjnych. Podmioty zajmujące się edukacją kulturową są różnorodne, przede wszystkim ze względu na ich kompetencje. Wydaje się, że tworzy się przepaść w tym względzie między „nowoczesnymi”, aktywnymi, doskonalącymi się, sieciującymi a tymi przeciwnymi.
b. Szczególnym podmiotem, postulatywnie niezbędnym w edukacji kulturowej, jest szkoła. Szkoła oceniana jest przez badanych różnorodnie, choć najczęściej krytycznie. Jawi się jako instytucja stwarzająca niedostateczne warunki do rozwoju dzieci I młodzieży. Według niektórych szkoły marginalizują edukację kulturową, zarówno pod względem formy, jak i treści. Badani przyznają, że środowiska nauczycielskie są zróżnicowane, a krytyczne oceny w głównej mierze są związane ze źle funkcjonującą szkołą jako instytucją, ze względu głównie na system wymagający od lat naprawy.
3. Badani mówiąc o barierach i problemach odnoszą się do różnorodnych, jednakże zazwyczaj dość konkretnych spraw. Dotyczą one, niezależnie od specyfiki regionalnej badanych, z jednej strony kwestii „ludzkich”, przede wszystkim komunikacji z odbiorcami i podmiotami współpracującymi, a z drugiej – organizacyjnych i materialnych.
4. Nie można mówić o województwie pomorskim jako o jednym spójnym regionie, a raczej o subregionach, lub ewentualnie dużym regionie pomorskim poszatkowanym na mniejsze, mniej lub bardziej spójne całości przestrzenne. Nie można też mówić o jednym środowisku edukacji kulturowej. Różnią się one przede wszystkim specyfiką przestrzeni społecznej, głownie pod kątem tożsamości zbiorowych, postrzeganiem swojej misji i celów, problemów społecznych (związanych przynajmniej pośrednio z pracą edukatora), pozycją w województwie (przede wszystkim w relacji z władzą), postrzegania „innych” w województwie, a także potrzebami w zakresie sieciowania.
5. Wśród badanych przeważa optymizm, jeśli chodzi o potencjał działań sieciujących. W tym kontekście zwraca się uwagę na możliwość wymiany doświadczeń między partnerami, wzajemnych inspiracji oraz rozprzestrzeniania i promowania przykładów dobrych praktyk.
Materiał Badawczy:
Materiał badawczy zgromadzono dzięki zastosowaniu kilku różnych metod.
Przeprowadzono 44 wywiady indywidualne pogłębione oraz 4 wywiady grupowe z przedstawicielami środowiska edukacji kulturowej. W grupach tych znaleźli się: animatorzy, edukatorzy niezależni, edukatorzy związani z instytucjami kultury i organizacjami pozarządowymi, a także nauczyciele i przedstawiciele sektora oświaty.
Podstawą badań ilościowych były ankieta internetowa oraz kwerenda podmiotów zajmujących się edukacją kulturową w poszczególnych powiatach.
Badacze zlokalizowali w sumie 1200 podmiotów zajmujących się edukacją kulturową w Pomorskiem, by przeanalizować obszary ich praktycznej działalności.
Raporty do pobrania:
Raporty w formacie PDF znajdują się na stronie Repozytorium Instytutu Kultury Miejskiej w Gdańsku, zebrane w kolekcji „Sieć kultury. Edukacja kulturowa w województwie pomorskim” – http://repozytorium.ikm.gda.pl/collections/show/10. Zachęcamy do lektury.
1. Sieć Kultury. Edukacja kulturowa w województwie pomorskim. Diagnoza – raport podsumowujący wszystkie części badania http://repozytorium.ikm.gda.pl/items/show/145
2. Środowiska edukacji kulturowej w zróżnicowanym Pomorskiem – podsumowanie wywiadów grupowych http://repozytorium.ikm.gda.pl/items/show/143
3. Bardzo Młoda Kultura – Pomorskie – podsumowanie badań ilościowych http://repozytorium.ikm.gda.pl/items/show/144
4. Raport działań ewaluacyjnych projektu „Sieć Kultury. Edukacja kulturowa w województwie pomorskim” http://repozytorium.ikm.gda.pl/items/show/142
Rraport podsumowujący pierwszy rok realizacji programu Bardzo Młoda Kultura do pobrania ze strony Narodowego Centrum Kultury http://www.nck.pl/bardzo-mloda-kultura/318460-raport-z-realizacji-programu-bardzo-mloda-kultura-w-roku-2016/ Jest on dostępny do przeglądania na platformie Issue oraz do pobrania w pliku PDF.
